viernes, 9 de octubre de 2020

Os mapas del interrogatorio de Tomás López

    Seguro qu’algúa vez ouguisteis falar de Tomás López: el máis importante xeográfo y cartógrafo español del siglo XVIII, con obras ben conocidas pral que ye guste un pouco a cartografía.

    Nel último cuarto del siglo XVIII, Tomás López mandóu un interrogatorio con quince perguntas a autoridades da provincia, curas das parroquias máis que nada. Dicimos que foi nel último cuarto del siglo porque as fechas del interrogatorio prá provincia d’Asturias son mui estensas: van dende úas poucas na década de 1770 hasta a década de 1790 unde se recoyen a mayoría.

     Son 43 os conceyos que responden al interrogatorio. Da nosa terra son Bual, Castripol, Cuaña, El Franco, Grandas, Ibias, Navia, San Tiso d’Abres y Vilanova d’Ozcos. En muitos dos casos as respostas manuscritas levan apareyao un croquis del conceyo feito pol informante. 

   As respostas a os interrogatorios, que se xuntaron baxo a denominación de Diccionario Geográfico de Tomás López, perderónse y nun se soupo d’elos durante muitos anos, hasta qu’apareceron núa subasta en París en 1894. Tampouco nun se sabe cómo chegaron á Biblioteca Nacional d’España (BNE), unde se poden consultar hoi día os fondos. 

   Nun se tein demasiao estudiadas as respostas asturianas. Merinero y Barrientos fixeron úa publicación d’elas en 1992: incluyen as respostas por escrito y os mapas dos informantes, pro non os croquis que fai el propio López nas cuartiyas das respostas, que deixan fóra. Tamén López Gómez asegura nun artículo en 1996 qu’as respostas d’Asturias nun levan croquis del propio cartógrafo, condo, como vedes, nun é así. 

   Nun podemos saber esactamente el ano en que López fixo el croquis. As respostas de Castripol son de 1797, as de Vilanova d’Ozcos de 1793, San Tiso d’Abres de 1796 y El Franco de 1772. Entendemos que, por unde se localiza, ten que ser feito despós das respostas de Castripol.

   El actual dixitalización na BNE permite afondar nel estudio das mesmas. Aquí tedes el enlace por se vos apetece botarye un oyo:  http://bdh.bne.es/bnesearch/detalle/bdh0000013476_1 

   Estas primeiras tres imaxes son el croquis qu’el  propio cartógrafo fai nas cuartiyas del conceyo de Castripol y dúas vistas en detalle del mesmo pra velo miyor (imaxes 1, 2 y 3) 


Imaxe 1. Croquis de Tomás Lopez da información del Conceyo de Castripol. Páxina 127 da dixitalización da BNE.


Imaxe 2. Detalle da zona norte del croquis.


Imaxe 3. Detalle da zona sur del croquis.

    A cuarta imaxe é el croquis (máis ben mapa, neste caso) que ye manda en  1797 Pedro Canel Acevedo, de Salave de Castropol,  de toda a zona occidental asturiana entre L.luarca y Ribadeo. Este mapa si foi publicao por Merinero y Barrientos.

    Entendemos, pola carta qu’acompaña el escrito, que ta feita en 1797. Ben puidera ser que Canel intente completar el mapa d’Asturias que publicara López en 1777 (mui probablemente basao nel qu’en 1772 fai Jacinto Abella Fuertes, qu’era de Caneiru, en Valdés, y, polo tanto, ben conocedor da zona).

   Esta é sin duda a representación cartográfica máis real da comarca occidental asturiana hasta ese momento. É mui completa en conto a lugares y poblos, y afonda tamén noutros datos como a situación de fornos de cal (na Lieira) ou a de algúas ferrerías (Nafaría, Meredo, A Viguía y Boimouro); tamén indica os portos y algún dato máis.

     Nel mapa nun figuran os camíos, pro si os ríos: einda chama Río de Miranda al Río Eo y á Ría del Eo chamaye Ría de la Vega, como se pode ver na imaxe númaro 5, anque nas descripcióis dos conceyos figura sempre Río Eo pra darye nome al río y en máis d’úa ocasión Ría de Ribadeo pra chamarye a ría.


                                  Imaxe 4. Mapa de Pedro Canel de Acevedo. Páxina 354 da dixitalización da BNE.

Imaxe 5. Detalle da zona entre Ribadeo y El Franco.

     A lectura dos testos de todos os conceyos occidentales é ben interesante y merecedora d’un estudio máis grande. A propia carta qu’acompaña al mapa de Pedro Canel aclara puntos da elaboración del mesmo (podese ver nas páxinas 352 y 353 da dixitalización da BNE) y a descripción del Franco que fai el cura de Valdepares é lamar de completa, incluíndo apartaos sobre a economía y a historia del Conceyo. A de Salime é tamén mui completa y el mapa merece a pena miralo en detalle (imaxe 7). 

     

Imaxen 6. Mapa del conceyo de Cuaña. Páxina 149 da dixitalización da BNE.

Imaxen 7. Conceyo de Salime. Páxina 383 da dixitalización da BNE.

   Parece claro que, pra os que tamos interesaos nel estudio da historia, a toponimia y el saber en xeneral sobre el Navia-Eo é necesaria a elaboración d'úa monografia sobre este tema y el análisis detallao del contido dos papeles del Diccionario. De momento, esta é úa chamada d'atención pra que nun s'esqueiza a súa esistencia. 

Bibliografía:

 LÓPEZ, Tomas (siglo XVIII), Diccionario Geográfico de España: Asturias,   http://bdh.bne.es/bnesearch/detalle/bdh0000013476_1

 LÓPEZ GÓMEZ, Antonio (1996): “El método cartográfico de Tomás López. El interrogatorio y los mapas de España, Estudios Geográficos”, Vol 57 Num 225, CSIC,  http://estudiosgeograficos.revistas.csic.es/

 MERINERO, María Jesús y Gonzalo BARRIENTOS (1992): Asturias según los asturianos del último setecientos (respuestas al interrogatorio de Tomás López), Servicio de Publicacióis del Principao d’Asturias, Uviéu.

 




2 comentarios:

  1. Cómo es habitual, un importante hallazgo Moncho. Enhorabuena y gracias

    ResponderEliminar